‘ती’ – २४

माझा मित्र ‘ती’च्या प्रेमात वगैरे होता. ती त्याच्याच कॉलेज मधली, त्याची ज्युनियर. माझेही स्टडी सेंटर तेच कॉलेज. त्याने कधीतरी ‘ती’ची तोंडदेखली ओळख करुन दिली. मला फक्त तिचं नावं लक्षात होतं.

एके दिवशी अचानक कोणीतरी मुलगी मला भेटायला माझ्या शक्रवारपेठेतल्या रुमवर आली. तिने नाव सांगितले तरीही मी तिला पाहून जरा गोंधळलेच. मग तिने माझ्या मित्राचे नाव घेतले. आणि लगेच लिंक लागली. ‘ती’ त्याची ती होती तर…

ती काही कामासाठी मी राहते तिथे आली होती व तिला काही पैशांची गरज होती. त्याने तिला सांगितले असावे की मी त्याच परिसरात राहते. ती माझा माग काढत माझ्याकडे आली. रक्कम अगदीच शुल्लक नव्हती. पंधरावर्षा पूर्वी तेवढ्या पैशात अर्ध्या महिन्याचे मेसचे जेवता येऊ शकत होते. ‘ती’ने हे पैसे त्याला लगेच द्यायला सांगते असे म्हणून गळ घातली. मीही तयार झाले. नशिबाने तेवढे होते माझ्यापाशी. तिचे धन्यवाद वगैरे स्विकारुन मी पैसे दिले व ते पैसे स्विकारुन ‘ती’ निघून गेली.

ती जाताच माझ्या मैत्रिणीने मला फटकारलेच की विसर आता हे पैसे. तिची बत्ताशी खरी निघेल हे वाटलेच नव्हते तेव्हा. ‘ती’ गेली ती गेलीच. नंतर ती काही मला भेटली नाही. तो भेटला काही वेळा पण कुठेकाही मागमूस नाही. मी सुद्धा स्वत:हून पैसे परत मागितले नाहीत. असतात आपले काही घेणेकरी असा विचार करुन मी त्यांवर पाणी सोडले. माणूस चुकून विसरतो कधीतरी.

मुद्दा तो नाहीच मुळी, ज्यावेळी मी तिला मदत केली त्यावेळी शिक्षण, पुस्तकं, पार्ट-टाईम नोकरी, रुमचे भाडे, मेसचा डब्बा या सगळ्यांत महिन्याचा हिशेब जुळवणे ही कसरतच होती. घरुन पैसे घेणं मी जवळ-जवळ बंद करुन टाकलं होतं. जे करायचं ते स्वत:च्या बळावर हा नारा. त्यात हा भुरदंड (तेव्हा) मोठा होता. ‘ती’ला ते विसरणे फारच सहज, सोईस्कर व सोप्पं होतं. आणि मला…?

पुढे तिचे त्याच्याशी लग्न झाले. दोघांनी भरपूर पगाराच्या नोकऱ्या पटकावल्या. परदेशात राहिले बरीच वर्ष. त्यात आनंदच आहे. मधली काही वर्ष संपर्क तुटला. जुना विषय तर मी केव्हाच विसरले होते पण एक माणूसकी म्हणून ‘ती’ने नुसती आभासी ओळख तरी ठेवावी ना? ते ही नाही… आज एवढा काळ लोटल्यावर मी थोडीच पैसे परत दे म्हणणार आहे?

काही माणसं त्यांच्या विशिष्ट वर्तवणूकीमुळे लक्षात राहतात. ‘ती’ त्यांतलीच एक!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २३
‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – २१

अचानक ‘ती’ चे लग्न ठरल्याचे तिने कळविले. एकदम तडकाफडकी! लग्नकार्यही लगबगीने उरकले. मी तर विना लग्न पत्रिका, आमंत्रण स्विकारुन मंगलकार्यालयात पोहचले होते, मला आठवतंय. नवरा मुलगा दिसायला तिच्यापेक्षा गोरा, देखणा, उजवा, चांगली नोकरी, सुखवस्तू कुटुंब. ‘ती’ तशी सावळी, दिसायला चार-चौघींसारखी.

लग्नानंतर तिच्या आईकडून तिचे सासरचे किस्से कानावर येत होते. सासरी ती अगदी मजेत व आनंदात होती. सासूला सासूरवास ठाऊक नव्हता. दोघी सकाळी मस्त चहा घेत, गप्पा मारत बसायच्या, वगैरे. मलाही खूपच आनंद वाटला. प्रत्येक मुलीला असे सासर हवे असे वाटले.

हळूहळू ती संसारात रमली. एकाच शहरात राहून भेटी-गाठी कठिण झाल्या. पाच-एक वर्षां अलिकडची गोष्ट असावी. मी लक्ष्मी रस्त्यावर एका दुकानात शिरले आणि अचानक ‘ती’ दिसली. बरोबर नवराही होता. मी बोलायला गेले. ती ही बोलली – अलिप्तपणे, तुटक व मोजकंच! जणू मैत्री नसून आमची फक्त तोंडदेखली ओळख होती. काम झाले तशी, न थांबता दोघे नजरेआड गेलेही.

‘ती’शी छान मैत्री होती. पण ‘ती’ ने स्वत:च काही संपर्क ठेवला नाही. जणू ‘ती’ला टाळायचे आहे. मला की कोणाला? की एखादे कुणी नको ‘त्या’ विषयाला उगाच हात घालू नये म्हणून मुद्दाम…

‘ती’च्या लग्नाला नक्कीच दहा वर्ष झाली असावीत. अजून मुल-बाळ नाही. यामुळेच तर नसेल ना..? या बेरक्या समाजाने बोलचे असेल का तिला या टोकदार, धारेच्या सावालाने? इतके की ‘ती’ ने स्वत:च्याच कोषात स्वत:ला लपवून घेतले. दूर-दूर केले ‘ती’ने जाणून-उमगून, आपल्याला इतरांपासून…

की अजून काही असेल? घाईत झालेले लग्न फसवून तर केले गेले नसेल? एखादे व्यंग लपवायला? आणि ‘ती’ पदरी पडले व पावन झाले म्हणत जगतेय आपली. हे आणि असे खंडीभर प्रश्न मनात उभे राहतात ‘ती’चा विचार केला की.

मागे म्हणाले तसे – मुलं होणं, न होणं, मुलं होऊ देणं, न देणं हा ज्याचा-त्याचा प्रश्न आहे व आपण त्यात फार स्वारस्य घेणं मला पटत नाही. सहज म्हणून जाणून घ्यायलाही विचारते कोणीही – मुलं आहेत का? कोण आहे? किती? हा स्वाभाविकपणाचा एक भाग झाला. नेहमी हे विचारण्यात हिणविणे वा तुच्छ लेखणे हा हेतू असतो असे नाही. खाजगी असलेतरी ‘खाजगी’ वर्तुळाच्या आत घुसण्याची काहींना (निदान जिवाच्या मैतरांना) बुभा असतेच! आणि ती असावीच लागते…याने झालीच तर मदतच होते.

आज कितीतरी विनापत्य जोडपी नांदतायत आनंदाने. त्यांना प्रयत्न करुनही नाही झाली मुलं. हे वास्तव स्विकारुन, एकमेकांवर तितकेच प्रेम करत, जपत, सुखाने संसार करतात. यातील काहींनी अनाथ मुलांना दत्तक घेऊन आपले आणि त्या निराधार लेकरांचे आयुष्य संपन्न केले. अनेक जोडप्यांना (होणार असलीतरी) मुलं नकोच आहेत. ते आपल्या मतांवर ठाम आहेत. ओळखी-पाळखीतले मुलं असलेले लोकं जेव्हा मुलांच्या त्रासापाई आसवं गाळतात तेव्हा ही लोकं स्वत:ला भाग्यवानच समजत असतील. संसारसुखाला ‘मुलं असणं’ या मोजमापात तोलणंच मुळी चुकीचं आहे. मागासलेला समाज कधी कात टाकणार देव जाणे? बरं हा कलंक अजूनही लागतो फक्त बायकांचाच माथी. पुरुषांच्या पौषार्थाला कुठेही कणभर सुद्धा धक्का लावला जात नाही. मी काही वादात शिरत नाही किंवा पुरषांच्या विरोधात नाही. पण निदान आपल्या देशात पुरुषप्रधान संस्कृती(?) प्रचलीत आहे. हे सुधारण्याची नितांत गरज आहे. प्रेम, आदर एकीकडे आणि शारिरीक व्यंग दुसरीकडे. माझ्या ओळखीत एक-दोघी आहेत ज्यांना चक्क फसवून विवाह करण्यात आला. एकीने घटस्फोट घेऊन सासरकडच्यांना अद्दल शिकवली. दुसरे लग्न करुन सुखी झाली. दुसरी दोष नसला तरी रोष ओढवून घेत जगतेय.

वाटल्याने सुख वाढते आणि संकटं, दुःख कमी होते. आणि म्हणूनच माझ्या या मैत्रिणीला सांगावेसे वाटते की तू ही अढी, हा न्यूनगंड मनातून काढून टाक व बोलती हो. हे यातले अगदीच काहीही असले/नसले तरी “मी खूप सुखात आहे!” एवढेच सांग…!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – १६

माझ्या जन्मा आधीपासून आमच्या दोघींच्या आईंची एकमेकींशी घट्ट मैत्री होती. तिच्या आईला सगळे ‘भाबी’ म्हणायचे. आमच्या चाळी शेजारी त्यांचा बंगला होता. अगदी गडगंज श्रीमंती, गाई-म्हशी, दुध-दुभते, घरीच कुकुटपालन, गाड्या, बागकामाला माळीबुवा! भाबी अतिशय प्रेमळ व निगर्वी होत्या. आमच्याशी त्यांचे विशेष सख्य होत्या. त्यांना तीन मुलं. आजची ‘ती’ ही त्यांची मोठी लेक.

‘ती’ चे वय पंचावन्नच्या आसपास असेल कारण तिचा मोठा मुलगा माझ्या वयाचा आहे. मध्यम उंची, सुदृढ, गोरी, आत्ता केस कापलेले आहेत पण तेव्हा एक पोनी, पंजाबी ड्रेस, बोलघेवडी, थोडासा घोगरा आवाज, हसरी मुद्रा आणि जणू आईकडून वारसाहक्काने मिळालेला निगर्वीपणा!

‘ती’ वाढली श्रीमंतीत पण तिचं लग्न एका हुशार, सामान्य, होतकरु तरुणाशी लावून देण्यात आले. ह्या तरुणाने पुढे खूप मेहनत घेऊन असामान्य कामगिरीने बलाढ्य उद्योग साम्राज्य उभं केले. आज त्यांच्यावर लक्ष्मीचा वरदहस्त आहे. त्यांच्या उद्योगधंदा देशभर पसरला आहे.

त्या भाबी गेल्या पण ‘ती’ आमच्या संपर्कात होती. माझ्या बहिणीची लग्नाची पत्रिका द्यायला मी ‘ती’च्या घरी गेले. तिथे जाऊन त्यांच्याशी आपण काय बोलणार ही मनात शंका होती पण हे श्रीमंत लोक असलेतरी त्यातले नाहीत अशी आईने खात्री दिली. ‘ती’ने हसून माझे स्वागत केले आणि मनातले दडपण एकदम कमी झाले. मी पुण्यात काय करते, कुठे राहते अशी आस्थेने चौकशी केली. मी नको-नको म्हणत असताना मला खाऊ-पिऊ घातले. कधी काही लागले तर नि:संकोचपणे सांग असे मला सांगितले.

‘ती’ खूप बोलत होती, स्वत:बद्दल, आपल्या नवर्याबद्दल, मुलांबद्दल, शून्यातून उभ्या केलेल्या सगळ्या डोलार्याबद्दल! नवर्याची हुशारी, नेतृत्वाचे गुण, आपल्या गावातल्या लोकांना रोजगार मिळावा म्हणून कंपनीत त्यांना कशा नोकर्या दिल्या, वसाहत बांधून दिली. ‘ती’ने ह्या वयात चिकाटीने एम.बी.ए पूर्ण केले होते. पैसा आहे म्हणून शिकली हे बोलणे सोप्पं आहे. पण सगळं आहे, मग आणखी काही करायची गरजच काय असे म्हणणारेही आहेतच की. जे आहे ते सांभाळायला ही जमायला हवे.

माहेरची सुबत्ता असूनही ती ने नव्या संघर्षात नवर्याला साथ दिली. जगाचे चांगले वाईट अनुभव ती सांगत होती. जितका व्याप जास्त तितके ताप जास्त. बाहेरुन दिसते तसे नेहमीच असते असे नाही.

पुढे काही वर्षांनी मी व माझी आई माझ्या लग्नाची पत्रिका द्यायला ‘ती’च्या घरी गेलो. यंदा पूर्वीचे दडपण तर नव्हतेच. दरम्यान तिच्या मुलाचे लग्न होऊन घरी सून आली होती. सूनही बोला-वागायला छान होती. माझी प्रगती, माझे छंद याला ‘ती’ने दाद दिली. माझा होणारा नवरा कोण, कुठला, काय करतो ही चौकशी केली. माझ्या आईच्या हातच्या पदार्थांची चव अजून इतक्या वर्षांनंतरही कशी जिभेवर रेंगाळतेय वगैरे दिलखुलास गप्पा रंगल्या. आई सोबत असल्यामुळे जुन्या आठवणींना उजाळा मिळाला. तिची सून सुद्धा आमच्यात सहभागी झाली.

‘ती’ तिच्या सूनेला व मला कौतुकाने सांगत होती,”हिची (माझी आजी) मुंबईहून काय छान मिठाई आणायची…वर्ख लावलेल्या मिठाईचे भारी आकर्षण असायचे आम्हाला तेव्हा!”. मनोमनी मी अवाक् झाले. ‘ती’ ला कशाचीच कमी नव्हती, तेव्हाही आणि आत्ताही. तरीही किती सहजतेने ‘ती’ने आपल्या सूनेसमोर व माझ्यासमोर हे बोलून टाकले. आत एक बाहेर एक, किंवा आम्ही कोणीतरी बडे रईस, आम्हाला कसले कौतुक असे तिच्या ठायी नाही. तसेच आपल्याकडे नेहमी कुणी ना कुणी कोणत्यातरी आशेनेच येते हा पूर्वग्रह बांधून, दुसर्याला उडवून लावणेही नाही. किंवा एखादी आपली गोष्ट सांगितली तर आपल्याला कमीपणा येईल ही दांभिकता नाही.

माझ्या लग्नात ‘ती’, सूनेला आवर्जून घेऊन आली होती. निघताना आईला मिठ्ठी मारुन लग्नकार्य चांगले झाले हे सांगायला ‘ती’ विसरली नाही.

खरंतर कोण कुणाकडे अपेक्षेने जात-येत नसतं. पण नाती जपणं, ती टिकवणं ही देखील एक कसब आहे. काही माणसांचं ‘साधेपण’ हे त्यांचं खरं ऐश्वर्य असतं. ही ‘ती’ मला तशी ‘प्रतिभावान धनाढ्य’ भासते.

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – १५

मी एकोणीसाव्या वर्षी नोकरीला लागले. तेव्हा माझे सगळेच सहकारी माझ्याहून वयाने बरेच होते. मेहनतीचे फळ म्हणून असेल किंवा होतकरु, लहान म्हणून असेल पण सगळे प्रेमाने वागायचे, वागवायचे. ‘ती’ ही त्यांतलीच एक होती.

‘ती’ गोरी, नाकावर चष्मा, गोड हसू, खट्याळ बोलणं, सुबक ठेंगणी. ‘ती’ बंगाली. पण पुण्यात वाढल्यामुळे मराठी तर इतके अस्खलित बोलते की मातृभाषा असूनही, मराठी बोलायची लाज वाटते अशा अमराठी जीवांना थोतरीत बसेल. ‘थोडंसं खाल्लं की आणखी जास्त भूक लागते’ याला ‘ती’ (बंगाली असूनही) ‘भूक खवळली’ हा वाक्प्रचार वापरते. यातच सगळे आले. ‘ती’ चे इंग्रजीही अफलातून आहे, अगदी अग्रगणी व सुप्रसिद्ध वर्तमानपत्रात पत्रकारीता करण्या इतके. पण मला ‘ती’ची वेगळी ओळख करुन द्यायची आहे.

‘ती’ चे एका मुलावर प्रेम होते. तिच्या बोलण्यात त्याचा खूप वेळा उल्लेख असायचा. वयाच्या अदबीमुळे मी स्वत:हून त्याच्याबद्दल तिला कधीच काही विचारले नव्हते. तो मुंबईचा होता एवढेच ठाऊक. एकदा तो तिला भेटायला येणार होता. जेवणाच्या सुट्टी आधी थोडावेळ ती मला म्हणाली,”रुही बेबी, (हो. मला बेबी झाले तरी ती अजूनही मला याच नावाने हाक मारते) तो आलाय. चल तू पण. आपण एकत्र बाहेर जाऊ लंचला.” तेव्हा ‘कबाब में हड्डी’ वगैरे गावीही नव्हते. मी पण तिच्या खास मित्राला भेटूया या उत्साहात तिच्या बरोबर निघाले. आम्ही वेळेच्या आधीच रेस्टॉरंटला पोहचलो आणि टेबल रिझर्व केला. वाट पाहत असताना एक तरुण आत शिरला. तिच्याकडे बघून हसत आमच्या दिशेने आला. लागलीच आणखी एक तरुण आत येताना दिसला. त्याचा काखेत कुबड्या होत्या. तो आमच्या टेबलवर येताच ‘ती’ ने माझी ओळख करुन दिली. मला एका क्षणासाठी काहीच कळेनासे झाले. हे अनपेक्षित होते. भानावर येत मी हस्तांदोलन केले. आधी आलेला तरुण त्याचा मित्र होता. गप्पा करत करत जेवण झाले. पुढे त्याच्याशी छान ओळख झाली.

धडधाकट असलेल्या ‘ती’ चा ‘तो’ दोन्ही पायांनी पांगळा आहे. हे पचविणे मला जड गेले. तिचे घरचे लग्नाला तयार नव्हते. तब्बल आठ एक वर्षांनी त्या दोघांनी लग्न केले. तो कामानिमित्त परदेशात आला. दोघांनी तिथेच संसार थाटला. तो हुशार आहे. त्याच्या बुद्धीने त्याने कमतरतेवर मात केली. त्याने उत्तम करियर घडविले.

कालांतराने मी ही परदेशी आले. आम्ही फोनवर बोलत होतो. ‘ती’ सांगत होती,”अॉफिस जवळच घर बघतो आम्ही. बरं पडते. मी इकडे गाडी चालवायला लागले. त्याला ऑफिसला सोडावे-आणावे लागते. तो गाडी चालवतो पण मलाही गाडी लागते बाहेरची कामे करायला.” तिचे सगळेच आयुष्य त्याच्या भोवती फिरत होते. तिच्या बोलण्यात त्याच्यासाठी कुठे आईची माया होती, कुठे बायको या नात्याने त्याच्या हुशारीचे कौतुक होते, कुठे प्रेयसीची काळजी होती, कधी त्याच्या कर्तृत्वाचा अभिमान डोकावत होता. दाखवायला ही राग, तक्रार, त्रागा, कंटाळा नव्हता. आणि वेळप्रसंगी यातील एक किंवा सगळ्या गोष्टी तिने दर्शविल्या असत्यातरी ते वागणे मनुष्यसुलभ वृत्तीला धरुनच आहे. तेवढी मुभा तिला नक्कीच आहे. संयम नेहमीच बाळगता यावा अशी सक्ती कुठं आहे?. तो कधी ढळला ही असेल. बोलणे आणि करणे यात जमिन-अस्मानाची तफावत असते. आणि ‘ती’ सगळं आनंदाने करतेय.

तिची परदेशात स्थिरावण्याची मुख्य कारणं होती, अपंगांसाठी इथे असलेल्या सोई, दिली जाणारी समानतेची वागणूक. अगदी खरं होते ते. परदेशात अपंगांना दयेचा नजरेने कोणी बघत नाही. त्यांना स्वाभिमानाने जगता यावे यासाठी योग्य त्या सोई करण्यात मात्र देश कार्यशील असतो. अशांसाठी खास प्रकारच्या कार, आरक्षित पार्कींग, दुकानांमधे बसून खरेदी करता येईल अशा बैठ्या गाड्या, व्हीलचेरसकट आत जाता येईल अशा बस, तशी प्रसाधनगृह आणि पुष्कळ काही.

प्रेम आंधळं असतं म्हणतात पण ‘ती’ ने असे काही प्रेम केले की प्रेमाला एका नविन अर्थ, एक नविन परिभाषा दिली! ‘ती’ने त्याचे आयुष्य नुसते सुखकरच नाही तर सुकर ही केलं.

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – १४

‘ती’ च्या बद्दल खूप वेळा लिहावं वाटलं – तिच्या मुलीच्या लग्नाची पत्रिका मिळाली तेव्हा, ती आजी झाली तेव्हा, तिचा व्हॉटस् ॲपचा फोटो पाहिला तेव्हा…निमित्त बरीच होती पण योग जुळून येत नव्हता. आज तिच्याशी बोलावे असे खूप वाटले. तिच्याशी छान तासभर गप्पा मारल्या. दोघीही फ्रेश झालो. तिचे खळखळणारे हसू ऐकले आणि वाटलं आजच लिहायला घ्यावे.

‘ती’ मुंबईची. रुईयाची. एस्.वाय. ला होती तेव्हा लग्न झाले. सासरी आली तेव्हा तिला काहीच स्वयंपाक येत नव्हता ते (ज्याने आत्ता तिच्या हातचे खाल्लेय त्याला) सांगून विश्वास बसणार नाही. तिच्या नवर्याने तिचा पदार्थ जमून आला नाही म्हणून ताट भिरकावले होते. तिने लगेच ते आव्हान स्विकारले. नुसतेच स्विकारले नाही तर त्यात बाजीही मारली. आज तिचा नवरा तिच्या स्वयंपाकाची तारीफ करताना थकत नाही.

संसारात पूर्णपणे रमली असताना अचानक नशीबाने परिक्षा घेतली. तिच्या नवर्याला तरुण वयात ह्रदयविकाराचा झटका आला आणि शस्त्रक्रिया करावी लागली. हॉस्पिटल मागे लागले. डॉक्टरांशी भेटी होत होत्या. त्यातून तिला एका नविन ‘पर्फुशनीस्ट’ नावाच्या ‘पॅरामेडिकल’ क्षेत्राशी ओळख झाली. पुढे नवर्याची तब्येत सुधारली. तिने ‘पर्फुशनीस्ट’ चा वर्षभराचा कोर्स करायचे ठरविले. त्याच अभ्यासक्रमासाठी ती पुण्यात होती, जेव्हा आमची भेट झाली. नवर्या-मुली पासून लांब राहून तिने कोर्स पूर्ण केला. परत आपल्या गावी जाऊन नोकरीला लागली.

चौकटीच्या बाहेर पडून तिने एक वेगळे पाऊल टाकले. शिक्षणानंतर एका तपानंतर तिचे करियर सुरु झाले. तिचा निर्णय सत्यात उतरविण्यात तिच्या नवर्याचा मोलाचा वाटा होताच, मुलीचे-घरच्यांचे सहकार्य होतेच पण तिची जिद्धही होतीच! कुठलीही गोष्ट पूर्णत्वाला नेण्याकरिता, ती करण्यासाठीची जिद्ध लागते. सबबी, पळवाटा शोधल्या की चिक्कार सापडतात पण त्यावर मात करता यायला हवी. मग प्रगती ही होणारच! आज ‘ती’ स्वतंत्रपणे स्वत:च्या पायावर उभी आहे.

‘ती’च्या नातीचे कौतुक ऐकून झाल्यावर मी तिला ‘आजीबाई’ म्हणून चिडवत विचारले,”काय गं, लेकीचा बाल-विवाह केलास?” त्यावर तिचे उत्तर,”बाल-विवाह तिचा कुठे? बाल-विवाह तर माझा झाला होता!” पुढे ती म्हणाली,”मुलीचे तिनेच जमविले. सगळे वेळीच झाले की चांगले. थांबायचे कारण नव्हते मग करुन टाकले तिचे.” मलाही पटते – कमी वयात आपण जास्त परिवर्तशील असतो. पार्टनरशी जुळवून घ्यायला सापं जाते. वयामुळे जितके विचार प्रगल्भ होतात, तितकेच ते ठाम होत जातात व जुळवून घेणे कठिण होत जाते. संसार म्हंटलं की सगळे पुढे-मागे, कमी-जास्त जुळवून घेतातच. इथे वय कोवळे असण्याचा फायदाच जास्त होत असावा. अगदीच वीशीत नाही पण शिक्षण पूर्ण झाले व नोकरीला लागून स्थिरावलो की पंचविशी उलटतेच, आणि तेच वय योग्य. त्यावयात योग्य जोडीदाराची योग्य साथ मिळाली की दोघांचे आयुष्य बहरु शकते असे मला तरी वाटते. असो! हे ज्याचे त्याचे वैयक्तिक प्राधान्य आहे.

परवाच ‘ती’ने व्हॉटस् ॲपवर तिचा ‘सितार’ वाजवितानाचा फोटो टाकला. तो बघून मी (हम आपके हैं कोन स्टाईलने) तिला विचारले,”बजाना-वजाना भी आता हैं, या सिर्फ पोज लेगे खडी हो?”. तिचे लगेच उत्तर आले,”अगं शिकतेय सितार. बरेच वर्षापासून ईच्छा होती.” मी मनातून आनंदले. कुठलीही नविन गोष्ट शिकायला, करायला कधीच उशीर झालेला नसतो हे ‘ती’ने पुन्हा दाखवून दिले.

नेहमी प्रमाणे मी या ‘ती’ची नीटशी ओळख करुन देते – ‘ती’ गोरी, घारी, उंच आहे, लांब केस, उत्साही, बोलघेवडी व हसरी आहे. आशा आणि जगजीतसाठी वेडी आहे. ‘ती’ चिरतरुण आहे आणि तशीच राहवी असे मला वाटते. आम्ही पेईंग गेस्ट होतो तिथे ही ‘ती’ काही महिने माझी शेजारी होती. माझ्या या मैत्रिणीत आणि माझ्यात तब्बल दहा वर्षांचा फरक आहे पण मैत्रीला थोडंच वयाचे बंधन असते?

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – ११

अकाळी वडिल गेले. त्यांचे कार्य उरकून मी परत नोकरीवर रूजू झाले. मन हळवे झाले होते. आठवणींनी टचकण डोळ्यांत पाणी येई. मी परत आले कळल्यावर माझी मॅनेजर माझ्या डेस्कपाशी थांबली. मला गहिवरून आले. ती सांतवन करत म्हणाली,”वाईट झालं. पण तुला तुझे वडिल इतकी वर्ष लाभले तरी, मी अगदी लहान असताना माझे वडिल गेले. त्यांचा चेहराही मला आठवत नाही!”

एवढेच बोलून ती निघून गेली. माझं दु:ख उगाच हलकं झाल्यासारखं वाटायला लागलं आणि तिचंच सांतवन करावंसं वाटायला लागलं.

‘ती’ चायनीज होती. शिकायला पुण्यात आली व तिथेच नोकरीला लागली. तिच्याशी फक्त कामापुरतेच बोलणं होत असे. बरेच वर्ष पुण्यात काढल्यामुळे बोलता येत नसलेतरी तिला मराठी कळते असे काहीजण म्हणायचे.

त्या कठिण समयी तिने माझ्या दु:खावर जी फुंकर व मनावर जो चटका दिला, त्यामुळे आपल्याहूनही कमनशिबी लोकं आहेत याची जाणीव झाली. त्यासाठी ‘ती’ चे आभार मानायचे मात्र राहूनच गेले.

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – ७

Note : या ‘ती’ ला आपण ‘त्या’ म्हणूया. कारण मी त्यांना एकेरी संबोधत नाही.

‘त्या’ आल्याच! माझ्या बाळाच्या बारशाच्या आमंत्रणाचा स्वीकार करुन ‘त्या’ नक्की येतील असे वाटत होते. पण तरी आडवळणाचा, भर उन्हाळ्यातला, कंटाळवाणा, परगावचा प्रवास करून त्या येतील का? त्यांना मुलांच्या गडबडीत जमेल का? असे प्रश्न मनात डोकावून जात होते. पण ‘त्या’ आल्याच… ‘माझ्या’ साठी ‘त्या’ आल्याच!

तब्बल ४ वर्षांनंतरची भेट. एकमेकींना बघून आम्ही मनोमन सुखावलो. माझ्या बाळाला त्यांनी प्रेमाने जवळ घेतलं. मी म्हणाले “छान वाटले आलात.” त्यावर त्या म्हणाल्या “राहवलेच नाही. ठरवलं काही झालं तरी तुला भेटायचंच. मुलं पण म्हणाली – आई, तू जाच. आम्ही करतो मॅनेज. आयुष्यात पहिल्यांदा एकटीने परगावचा प्रवास केला.” माझ्या घरच्यांच्या तर त्या चांगल्याच परिचयाच्या आहेतच पण माझ्या नवर्याला त्या प्रथमच भेटत होत्या. पुढे गप्पा रंगल्या.

‘त्या’ माझ्या ८ वी – १० वी च्या टिचर! ऐन पंचविशीतल्या, गोर्यापान, उंच, प्रसन्न व्यक्तिमत्व, चेहर्यावर कायमस्वरुपी फुललेलं हसू, आणि अगदी बोलघेवड्या! वडिलांचा विरोध पतकरुन त्यांनी प्रेमविवाह केला होता. रत्नागिरी सारख्या छोट्या शहरात ते गुपीत राहतं तर नवलंच. आमचा ५-६ मैत्रिणींचा ग्रुप होता. आम्ही त्यांच्या भोवती घोळका करु लागलो. त्या ही आमच्यात सामील झाल्या. त्यांच्या घरापासून समुद्र जवळ. एकदा आम्हा मैत्रिणींचा समुद्रावर जाण्याचा बेत ठरला. त्यांनी स्वतः घरी येण्याचे सुचविले का आम्हीच स्वतःहून त्यांच्या घरी गेलो हे नीटसं आठवत नाही पण त्या नंतर जातच राहिलो, जातच राहिलो. त्यांच्या वाढदिवसाला गेलो, त्यांचे बाळ बघायला गेलो, कधी शिकायला परगावी जाते हे सांगायला, कधी रिझल्ट कळवा़ला, कधी नोकरीचे पेढे, कधी onsite हून आणलेली, (त्यांच्या मुलांसाठी मुद्दाम राखून ठेवलेली) chocolates द्यायला, कधी मनं मोकळ्या गप्पा मारायला, नंतर लग्नासाठी कुणालातरी पसंत केला हे सांगायला, जातच राहिलो. एक जगावेगळ्या मैत्रीचे, आदरयुक्त प्रेमाचे नाते जडले होते. आम्हा मैत्रिणींंबरोबर त्या समुद्रावर यायच्या, गप्पा, भेळ-आईस्क्रिम, भाजका बुट्टा, खूप धम्माल यायची. चटकन सगळे डोळ्यांसमोर तरळले.

पुढे करियर, लग्नानवये सगळ्या मैत्रिणी विखुरलो. पण मी रत्नागिरीला गेले की न चुकता त्यांना भेटत होते. ते अगदी लग्नापर्यंत. मग परदेशात आल्यावर फोनवर बोलणं होत होतं. माझी pregnancy ची बातमी ऐकून माझ्या घरच्यांइतकाच त्यांनाही आनंद झालेला. मी बाळाला घेऊन भारतात आले हे त्यांना कळल्या पासून आम्ही भेटीचा मनसुबा आखत होतो पण काही ना काही कारणाने योग येत नव्हता. शेवटी देवाने तो योग जुळवून आणला. पुढच्या प्रत्यक्ष भेटीपर्यंत पुरेल एवढा आनंद मनात सामावून घेतला आम्ही दोघींनी. बाकी अप्रत्यक्ष भेटींची अनेक साधनं आहेतच – fb, email, picasa albums, वगैरे.

निघताना खूप आशीर्वाद देऊन, कौतुक करुन ‘त्या’ गेल्या. त्यांची ती माया पाहून सगळेच थबकले. काही ऋणानुबंधच असे असतात!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – ६

‘ती’ माझ्या लांबच्या नात्यातली. ‘ती’ च्या बहिणीला मी ओळखते. ‘ती’ ला मी कधीच पाहिले नाही, मग बोलण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही. पण हल्ली खूप मनातून आतून तिच्याबद्दल वाटायला लागलंय. परिस्थितीच तशी आहे.

‘ती’ अवघी २२ वर्षांची. हुषार. फस्ट क्लासने कंप्युटर ईंजिनीयरींग करुन नोकरीच्या शोधात होती. काही वर्षांपासून छाती, पोट व पोठदुखीचा त्रास होता. दुखीने डोकं वर काढलं की (तेवढ्यापुरते) औषधोपचार करत होती.

मागच्या महिन्यात Liver Cancer with metastasis चे निदान झाले. रोगाने पूर्ण शरिराचा ताबा घेतला. उपचाराला वावच नाही. मुंबईतल्या प्रख्यात हाॅस्पिटलने देखील घरी न्या सांगितले. Chemo, liver transplant काहीकाही शक्य नाहीए. ‘आभाळ कोसळणे’ वगैरे वाक्प्रचार थीटे पडावेत अशी वेळ आली घरच्यांवर. जो जे आयुर्वेदाचे, गावठी उपचार सांगेल तिथे तिथे घेऊन जातात तिला. काही खायची ईच्छा होत नाही तिला. या ‘काही’ मधे फक्त पेय – तांदळाच्या पेजेचे पाणी, वगैरे.

आपल्या मुलीची ही अशी स्थिती बघताना काय यातना होत असतील आई वडिलांना? का नाही या रोगाचे फार आधीच निदान झाले?

आणि तिला स्वतःला काय वाटतं असेल? काहीच पाहिलं-उपभोगलं नाही तिने आयुष्यात. दर क्षणाकडे काय मागणं असेल तिचे? की आता काहीच ईच्छा उरली नसेल? दूरवर येऊन ठेपलेला शाश्वत अंत, तसूंतसूंभर जवळ येतोय ही भावना कित्ती भयावह आहे?

आधी कुणी फोन केला तर “मी बरीए” असे कोणालातरी परस्पर उत्तर द्यायला सांगायची. आत्ता फक्त रडते. तशीही स्वभावाने आधी पासूनच ‘ती’ अबोल!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – ५

तिचे लग्न तिच्या घरच्यांनी ठरविले. हा.. हा.. म्हणता पसंती झाली आणि थोड्याच दिवसात साखरपुडाही पार पडला. दरम्यान तिची तिच्याच एका सहकर्‍याशी मैत्री झाली. तो वयाने तिच्याहून लहान, पर धर्माचा. त्याचेही लग्न ठरलेले. दोघेही एकमेकांशी खूप बोलंत, गप्पा रंगत. दोघेही गुंतत गेले एकमेकात, अगदी नकळत! एक पायात लग्नची बेडी अडकत होती आणि दुसरा पाय स्वच्छंदी होऊन उड्या मारायची स्वप्न पाहू लागला. तिला कळेच ना की हे नक्की काय होतंय? दोघे फक्त कामाच्या ठिकाणी भेटत होते तेवढेच… पण मनं अडकत होती. दोघांनाही एकमेकांचे लग्न ठरल्याचे माहीत होतेच… पण हे नातेही हवेहवेसे वाटत होते.

तिला होणार्‍या नवर्‍याचा फोन यायचा बोलायला, ती बोलायची देखील… तरी कुठेतरी उपरेपणा वाटायचा. आणि खरं म्हणजे – ती नवर्‍यापेक्षा ‘त्याच्या’ फोनची जास्त वाट बघायची. तिने एकदा विचार केला घरी सांगावे का – तिचे वडिल, काका, भाऊ तसे स्वभावाने तापटच. त्यात तो मुलगा वेगळ्या धर्माचा – हे सगळे कळले तर ते काय करतील देवालाच ठाऊक. तशी ती स्वभावाने आधीपासूनच अतिशय घाबरट. ‘त्याच्या’तही समाजाच्या भिंती तोडून तिला आपले करण्याचे बळ नव्हतेच. दोघांनी आपाआपले मार्ग निवडले. तिचे मोठे थाटात लग्न झाले.

ते नाते प्रांजळ होते, मनाचे-मनाने-मनासाठीचे नाते… त्याक्षणीतरी वासना-विरहीत असे स्वच्छ सुंदर मैत्रीचे नाते…एकमेकांना संबोधताना ‘सर’ आणि ‘मॅडम’ म्हणण्या इतकी औपचारिकता असुन देखील सहहृदयी असे नाते…

तिच्यासमोर अस एक नाते होते जे कदाचित त्याहून काही जास्त होऊ शकले असते. आणि लग्ना नंतर एक नाते होते जे मनाआधी तिच्या तनावर राज्य करु पाहत होते. (नाही, तसा तिचा नवरा काही वाईट नव्हता/नाहिए) पण हिला जड गेले ते सारे विसरणे, दुसरे आपलेसे करणे, सगळेच!

लग्नानंतर ती मला भेटली आणि तिने मनाला वाट मोकळी करुन दिली. मी ऐकून थक्क! ‘ती’च्या कडून असे काही ऐकायला मिळेल असे मला स्वप्नातसुद्धा वाटले नव्हते. ती शांतपणे सांगत होती, मी मनाचे कान करुन तिचे बोलणे ऐकत होते. तिचे बोलून झाल्यावर मी तिला विचारले – “बोलता का अजूनसुद्धा?” ती उत्तरली “नाही”. मग मी वेगळे विषय काढून तिला रिल्याक्स केले. सगळे विसरुन यातून बाहेर पड असे सांगत मी तिचा हात हातात घेतला. पण नुसते सांगणे आणि ते करणे याच्यातला फरक कळत होता माझा मलाच.

तिने मलाच हे सगळे का सांगितले असावे हा विचार मी पुढचे बरेच दिवस करत राहिले. खरंतर माझ्याहून बर्‍याच अजून जवळच्या मैत्रीणी आहेत तिला. कदाचित मी समजून घेईन असे तिला वाटले असावे… की तिला कोण्या जवळच्या व्यक्तीकडे व्यक्त व्हायचे होते… कन्फेस करायचे होते… देव जाणो!

तिच्या वाढदिवसाला नेमका तिचा नवरा कामानिमित्त बाहेरगावी जाणार होता म्हणून ही माहेरी गेली. आणि तिचा मला फोन आला. ती सांगत होती “रुही, मी माहेरी आलेय हे ‘त्याला’ कळले आणि त्याने एकदाच भेट अशी मागणी केली…ती देखील माझ्या वाढदिवसा दिवशी”. मी काही पुढे विचारायच्या आधीच ती बोलत राहिली – “मी भेटले त्याला! अगदी शेवटचे…पुढे कधीही न भेटण्याचे ठरविले आम्ही दोघांनी…”. 

तिच्या वाढदिवसाला तिने अशी विचित्र भेट दिली… स्वत:लाच!!!

*************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – ३

‘ती’ कोणाच्यातरी ओळखीने आली होती. तिला थोड्या दिवसांसाठी पुण्यात रहायची सोय हवी होती. आमच्या शेजारच्या खोलीत काही दिवस रहायची आजींनी परवांगी दिली आणि ती आमच्या शेजारी रहायला आली. ती B.A.M.S. डॉक्टर होती, निदान तसे तिने सांगितले तरी होते आम्हा सगळ्यांना…

माझी तिच्याशी हळूहळू मैत्री झाली. बोलायला ठीक होती ती. आमच्याच मेसमधे तिने डब्बा सुरु केला. रात्री एकत्र जेवण करुन गप्पा-टप्पा होत असत. ती सातार्‍याची होती. कोणतातरी छोटा कोर्स (बहुदा आयुर्वेदचा असावा) करण्यासाठी ती पुण्यात होती. तिचा एक प्रियकर असल्याचे कळले. तो सुद्धा डॉक्टर होता. त्याच्याबद्दल बोलताना ती वेगळ्याच विश्वात रमत असे. तो पुढच्या महिन्यात मेडिकल कॉन्फरंस् करिता पुण्यात येणार होता. आपटे रोडवरील एका हॉटेलमधे तो नेहमी उतरतो असे ती म्हणली.

कधी कधी तिचे वागणे विचित्र वाटायचे. हिला काहीतरी प्रोब्लेम आहे का अशी शंका यायची. अचानकपणे तिने एक दिवस जागा सोडली. आमच्या घरमालक आजींना कुठूनतरी बातमी कळली कि ‘ती’ घटस्फोटीत होती. माहेरच्यांनी हिच्याकडे पाठ फिरवली होती. मला तिची एकीकडे दया आली, दुसरिकडे विचार आला की ती आम्हला खरं सांगू शकली असती…की काही सांगण्या पलिकडचे होते? न जाणो काय त्रास होता तिला.

तिने तिचा सातार्‍याचा फोन दिल होता तिकडे मी कॉल केला तर तो फोन भलत्याचाच निघाला. तो तिच्या घरचा नंबर नव्हताच. दुसर्‍या महिन्याच्या तिने सांगितलेल्या तारखेला मी त्या आपटे रोदवरील हॉटेल मधे गेले आणि तिच्या प्रियकराच्या नावने रुम बूकिंग आहे का याची चौकशी केली. त्या नावाने कोणतेच बूकिंग नव्हते. म्हणजे ती जे काही बोलली, वागली ते सगळे खोटं होते? की तसे वागण्यात तिचा काही नाईलाज होता? तिची दया आली आणि थोडा रागही…कदाचित ती वाईत प्रसंगातून जात होती, तिचा कोणी आधारही नसेल, किंवा ती जीवनाकडून तेच deserve करत असेल. काही कळायला मार्ग नव्हता.

मला तिला जाणून घायचे होते, समजून घायचे होते.. कदचित तिला आधार द्यायचा होता. तिच्या आयुष्यात जे काही झाले ते सगळे विसरुन नविन सुरुवात कर असे सांगायचे होते. आणि त्याहूनही महत्वाचे म्हणजे – कोणी विश्वास ठेवला तर त्याला पात्र ठर हे सांगायचे होते.

आणखी ३-४ वेळा तिचा फोन लावला पण तिच्याशी काहीच संपर्क झाला नाही. आणि या पुढे कधी होणार नाही. ‘ती’ एक गूढच होती.

*************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १