‘ती’ – २८

‘ती’ चे वडिल गेले. सांत्वनासाठी मी फोन केला. ती अगदी शांत होती. हो-नाही करत मी ‘ती’ला विचारायचे धाडस केले, “मुलं जायची त्यांच्याकडे? तुम्हाला पुन्हा आपलंसं केलं होतं भाऊंनी?”. यांच्या वडिलांना सगळे ‘भाऊ’ म्हणायचे. शहरातील ते प्रसिद्ध असामी.

एवढ्या वर्षांच्या परिचयात या विषयावर आम्ही कधीच बोललो नव्हतो. वयाचा लिहाज़ हा महत्वाचा मुद्दा आणि ‘ती’चे मन जपणे हा सुप्त हेतू.

ती नेहमीप्रमाणे मनमोकळेपणाने बोलू लागली. “हो! या मे महिन्यात समेट झाला आमचा. मग येणं-जाणं सुरु झालं.” मला ऐकूनच खूप बरं वाटलं.
मी – “मुलगी आणि वडिलांचं नातं काही वेगळंच नाही का हो?”
ती – “हो ना! त्यांचं माझ्यावर जरा जास्तच होत तसं…समाधाने गेले भाऊ. त्यांनाही हे जवळ आलंय याची प्रचिती आली असावी.”

मला उगाच हलकं झाल्यासारखं वाटलं. ‘ती’च्या बोलण्यातही वेगळे समाधान जाणवत होते.

‘ती’ने वडिलांच्या मनाविरुद्ध जाऊन प्रेमविवाह केला होता. वडिलांनी सगळे पाश तोडून टाकले. ‘ती’ने त्याच शहरात राहून मस्त संसार फुलवला होता. सगळं आलबेल होतं. पुढं भावंडांनी ‘ती’च्याशी बोलणे-चालणे सुरु केले. तरी वडिलांचा रोष काही कमी होत नव्हता. यंदा जवळ-एक २६-२७ वर्षांनी मनं स्फटिकासारखी साफ झाली होती. त्यांतून परिवर्तित होणारा मायेचा प्रकाश, आनंदाचे-समाधानाचे सप्तरंगी इंद्रधनू होऊन ओसंडला होता. ‘ती’च्या प्रेमाच्या विजयाचा तो राजरोस स्विकार होता!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २७
‘ती’ – २६
‘ती’ – २५
‘ती’ – २४
‘ती’ – २३
‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

Mother’s day!

शुक्रवारची गोष्ट. सकाळी आॅफिसला निघायचे म्हणून दाराचे लॅच ओढले, गाडीपाशी आले आणि लक्षात आले – गाडीची चावी घरी विसरले. पटकन दाराकडे धाव घेतली. बेल वाजवली पण तोवर नवरा आंघोळीला गेलाच. शावरच्या आवाजात बेल त्याला ऐकू जाणे अशक्य! नशिबाने मी निघताना शिव उठला होता. मी आधी बऱ्याचदा बेल वाजवली. मग दारात उभं राहून हळूच त्याला हाक मारुन, “शिव, दार उघडतोस का प्लीज?” असं विचारु लागले. सलग बेल ऐकून तो कावराबावरा झाला होता. पपाला ‘बेल वाजतेय’ हे ओरडून सांगायचा त्याने निष्फळ प्रयत्नही केला. माझा आवाज ऐकून अर्ध्या पायऱ्या उतरुन, काकुळतीला येत मला विचारलं त्याने, “mom, where are you?”. मी दिसत नव्हते पण माझा जिन्यातून कुठूनतरी आवाज तर येत होता. तो बावरला हे लक्षात आले तेव्हा मी जरा गप्प झाले. वर चढताना त्याच्या पावलांचा आवाज आला. तो बाथरूमकडे धावला. बाथरुमचे दार जोराजोराने ठोकत, रडत त्याच्या पपाला ओरडून सांगत होता – “Papa, my mom is in danger! We need to rescue her…” नवरा आला तोच माझ्या नावाने शंख फोडत, त्याच्या मागून शिव पायऱ्या उतरत होता. पाण्याने डबडबलेले डोळे, रडवेला आवाज…मला बिलगला…मी निघाले आॅफिसला…त्याची ती व्याकूळता, माझ्यासाठीची धडपड, सगळंच सुखद, तितकचं अनपेक्षित…

दुपारी फोनवर काॅल येताना दिसला. माझ्या मैत्रिणीचा (जी शिवच्या मित्राची आई सुद्धा) होता. मी सहकाऱ्याशी चर्चा करत होते. मागोमाग मेसेज किणकिणला. Mother’s Day celebration ची त्यांच्या शाळेत tea party होती. त्यासाठी ती आली होती. शिव मला शोधतोय असं तिने लिहिले होते. माझ्या लक्षात असूनही मी कामात अडकले, वेळेत निघता आले नाही. मी शाळेत पोहचेपर्यंत पार्टी संपणार होती. बरीचशी मुलं आपल्या आईबरोबर लवकर घरी गेली. उरलेली मोजकीच मुलं बाहेर खेळत होती. माझी गाडी आत शिरताना बघून शिवचा चेहरा खुलला. आधी एक गोड हसू, आणि दुसऱ्या क्षणाला थोडीशी मान खाली, कपाळाला आट्या, डोळे लहान, राग दर्शविण्याची ही त्याची नेहमीची सवय…मी सरळ त्याच्या वर्गात गेले, त्याची बॅकपॅक घ्यायला. त्याच्या cubby ला शिवने माझ्यासाठी बनवलेले ग्रिटींग कार्ड पिन लावून लटकत होतं. ते वाचत हातात घेतलं…ते बघून गील्ट अजूनच वाढलं. Corridor मध्ये टिचरनेही तेच सांगितलं, शिव नाराज झाला. मी playground ला गेले तेव्हा आधी मला बघून न बघितल्या सारखं केलं. मग नेहमीचे “5 more minutes!”. Playground वरुन त्याला काढणं महाकठिण…कसंबसं त्याला गाडीत बसवलं. मग हळूहळू रागाने डोकं वर काढलं. अमक्याची आई आली होती, तमक्याची आई आली होती. “Mom, I am super angry and disappointed that you missed the mother’s day party.” अधेमधे माझं सबबी देणं सुरु होतं. “They also got coffee and TEA. No more tea for you…” त्याला माहितीए मला चहा आवडतो. मधेच त्याला ग्रिटींग कार्ड आठवले, “Oh! I even made a greeting card for you. We forgot it in school…”. “I got it Baby…It is AWESOME!!! मला खूपच आवडलं” – मी. मग तो रडायला लागला. “I want to give it you right now….stop the car!” घरी आल्या आल्या त्याने स्वत: मला ते दिलं तेव्हा तो जरा शांत झाला. गाडीपासून वरपर्यंत मला उचलून घे, हा हट्ट पुरा करुन, त्याला खाली ठेवताना, त्याचं ते “I missed you Mom…”

माझ्यापुरता Mother’s day कालच साजरा झाला…

‘ती’ – २७

सकाळी ‘ती’ हाॅस्पिटल मधे दाखल झाल्याचे समजले. गेले वर्षभर ‘ती’च्या हाॅस्पिटलच्या वाऱ्या वाढल्या होत्या. २-३ दिवसात बरं वाटले की ती घरी येईल या विचारात असतानाच तिची तब्येत बिकट झाली व एका दिवसात सगळे संपले.

काही सुचायला मार्गच उरला नाही…

“आता तुझ्या घरच्यांना, माझ्या काकू (जिला आम्ही ‘आई’ म्हणतो) शी बोलून घ्यायला सांग. तू ही बोल जमेल तसं. घरात तीच मोठी आहे. एकदम साधी आहे. काही टेन्शन घेऊ नकोस. आमची मम्मी गेल्यावर हिनेच एका परीने आम्हाला लहानाचे मोठे केले. आम्ही तिला मानतो.” नुकतीच प्राथमिक पसंती झाली होती आमची, तेव्हा तो मुलगा (आताचा माझा नवरा) मला म्हणाला होता. देवाच्या दयेने योग जुळून आला व त्या माझ्या ‘अहो आई’ (चुलत सासू) झाल्या. अवघा ६-७ वर्षांचा ऋणानुबंध, (दूर राहत असल्यामुळे) एकून ८-१० भेटी. पण पहिल्या काही भेटींमधेच त्या फार मायाळू असल्याचा प्रत्यय आला…येतच राहिला.

आम्ही आमचे लग्न इंटरनेटवर ठरविले पण प्रत्यक्ष भेटलो ते त्यांच्या समोर. पुढे मग लग्नाची तारिख ठरविणे, खरेदी, कोर्ट मॅरेज, खरं लग्न, ती घाई-गडबड, त्यांचा तो उरक, सिद्धीविनायक, देव दर्शन. माझ्या माहेरी आम्ही गेलो, माझ्या कुलदैवतेला. केवढे आवडले होते त्यांना माझं माहेरचं घर, रत्नागिरी, गणपतीपुळे, सिंधुदूर्ग, समुद्र, भगवतीचे देऊळ! “हा पट्टा बघायचा राहिला होता. तुझ्यामुळे बघून झाला…” पायरी चढताना माझा हात धरत त्या म्हणालेल्या मला आठवतंय.

मी इकडे येऊन लगेच गाडी चालवायला लागले त्याचे कौतूक, काही नविन पदार्थ केला की मला कधी करून घालतेयस? हा प्रश्न…फार हौशी. माझ्या डोहाळ-जेवणाला हिरवी साडी लागते म्हणून त्यांनी कोणाकरवी ती पाठवून दिली होती. लोकांना तसदी होईल म्हणून आम्ही सांगत होतो, पण त्यांच्या मनात आले की त्यांनी ते केलेच समजा. मानव सुलभ डावे-उजवे त्यांच्या ठायीही होते. पण त्यांच्या मायेचे पागडे इतकं वजनदार होतं की त्यापुढे सगळे हलकंच. ‘ती’ने सगळ्यांवर भरभरून वेडी माया केली. एका अनाथ जीवाला आपले केले. त्याला नावं, घर, कुटुंब तर दिलेच पण ममता दिली. नवऱ्या पश्चात कष्ट करुन त्याला एकटीने हिंमतीने वाढवले.

आमच्यातले कुणा ना कुणाची वर्षातून एकदा भारतात फेरी होतेच. त्यांना नुसती कुणकुण लागली तरी त्या कंबर कसून तयारीला लागायच्या. कुठे चकल्या, चिवडा, लाडू, पापड-कुरडया, कुठे हळद-मसाला. वयोमानानुसार सगळे जमायचेच असे नाही. मग मुलं रागवणार, बॅगेत जागाच नाही तुझ्या खाऊ साठी सांगणार आणि निमूटपणे तिने बनविलेले  सगळे बॅगेतून इकडे येणार आणि मग आम्ही त्यावर ताव मारणार. हे गेली अनेक वर्ष मी बघत आले आहे. “मी जिवंत आहे तोपर्यंत मी बनवणारच.” हे त्यांचे बोलणे त्यांनी खरे करुन दाखविले.

प्रत्येक सणा-सुदीला काय-कसे करायचे हे त्या सांगायच्या. त्यातले सगळे करायला जमायचेच असे नाही. इकडे अमेरिकेत अमुक-तमुक गोष्ट मिळत नाही किंवा करता येत नाही हे कळल्यावर त्या आधी अमेरिकेच्या नावाने बोटं मोडायच्या व मग स्वतःच त्यातील पळवाटा सुचवायच्या. फार गंमत वाटायची. (अमेरिकेवर तसाही त्यांचा रोष होता. काय करणार? अमेरिकेने त्यांच्या लाडक्या मुलांना त्यांच्यापासून लांब केलं होतं.) कुळाचार करावा हा त्यांचा आग्रह होता पण हट्ट नव्हता. त्यांचे विचार सुधारित होते. म्हणूनच जाती बाहेर प्रेमविवाह करणाऱ्या आपल्या पुतण्याच्या मागे त्या ठामपणे उभ्या राहिल्या, तो ही दीराचा राग ओढवून व विरोध पत्करुन. त्यांच्यासाठी त्यांच्या मुलाचा आनंद इतर कुठल्याही गोष्टापेक्षा अधिक महत्वाचा होता.

त्या फार शिकलेल्या नव्हत्या पण वाचन पुष्कळ केले होते. खूप फिरल्या होत्या. यादोन्हीचे श्रेय त्या दिवंगत नवऱ्याला द्यायच्या. कधी प्रसंगी दोन कवितेच्या ओळीही सुचायच्या त्यांना…कुठे नात्यात लग्न, कार्य निघाले की त्या निघायला एका पायावर तयार. अगदी हल्लीच त्या ‘द्वारका’ बघून आल्या, मुला-नातवंडांसाठी आशिर्वाद मागून आल्या.

त्या कधी कुणाबद्दल वाईट बोलल्याचे मला स्मरत नाही. अलीकडे मात्र त्या बोलताना हळव्या व्हायच्या. जुन्या आठवणी सांगत बसायच्या. “तुला सांगते रुही,….” अशी सुरुवात करुन मनातला एखादा सल हळूच डोकं वर काढायचा.

ठेंगणी – बैठी मूर्ती, गहू वर्ण, पिकलेले केस, कपाळावर गोंदलेले बारिक कुंकू, सांधेदुखीमुळे थोडे अडखळत चालणे, नाशिक-धुळे कडील बोलायची लकब, प्रचंड उत्साह, फिरायची हौस आणि ऐकूनच जगण्याची हौस!

काॅफी, चाॅकलेट, आईस्क्रिम, आणि मसाला डोसा खास आवडीच्या गोष्टी. आत्ताही कुणी लहानगी आजीसाठी, (तिला लवकर बरं वाटावं म्हणून) कॅडबरी घेऊन आली होती. ती कॅडबरी तशीच पडलीए अजून फ्रिज मधे. त्या ती न खाताच निघून गेल्या…कायमच्या…कुणालाही कसलीही पूर्व-कल्पना न देता…त्यांचे त्यांनाही न उमजता!

या मकरसंक्रांतीला, उत्तरायणात शिरणारा सुर्य, आधीच्या पिढीचा, शेवटचा प्रतिनिधी असलेला एक तेजस्वी तारा घेऊन मावळला.

फोन केल्यावर, “हा बोल बेटा…” अशी मायाची हाक आता कायमची बंद झाली!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २६
‘ती’ – २५
‘ती’ – २४
‘ती’ – २३
‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

गजरा

पायऱ्यांपलिकडे जमिनीत लावलेला जाई-जुईचा वेल टेलिफोनच्या वायरचा आधार घेऊन वर गच्चीपर्यंत गेला आणि तिथे बहरू लागला. अंगणातून चार पायऱ्या चढून वर कुणी दाराशी आलं की, आतून कुणी, दार उघडेस्तोवर हा फुलांचा सुगंध येणाऱ्याचे स्वागत करायला आधीच सज्ज असायचा.

दर संध्याकाळी वर गच्चीत जाऊन जाई-जुईच्या कळ्या वेचून त्यांचा गजरा करणं हा आईचा नियमित कार्यक्रम! एकावेळी २-३ गजरे सहज होतील एवढ्या कळ्या… संध्याकाळ जशी कूस बदलून काळोखाकडे मुखडा फिरवी तशा या गजऱ्यातील टपोऱ्या कळ्या उमलून फुलांच्या चांदण्या होऊन जायच्या, सुगंधू लागायच्या.

एखादा गजरा स्वत:ला ठेऊन बाकीचे गजरे कुणाच्याही नशिबी यायचे. कधी कुणी शेजारीण तो आंबाड्यात रोवून मिरवायची, कधी घरी आलेली पाहुणी, तर कधी कामवाली बाई तो माळून टाकायची. हा परिपाठ अनेक वर्ष सुरू होता, अगदी तिचे गुढगे साथ देईपर्यंत… नंतर तिला जिने चढणे जमेना. म्हणून की काय कल्पना नाही पण जाई-जुईच्या वेलींनी आपला बहर कमी केला.

पुण्यात सिग्नलला कुणी ना कुणी वासाचे गजरे विकत असायचे. माझाही एक ठरलेला गजरेवाला होता. आधी गजऱ्यासाठीचा आग्रह, मग ओळखीचा सुप्त होकार. मी नेमाने गजरे घेऊ लागले. त्यालाही माहित होते, अचानक सिग्नल सुटलाच तर मी पुढे जाऊन गाडी बाजूला ओढणार आणि पैसे चुकते करणार. अर्थात तो घेतलेला गजरा मी केसात न माळता, गाडीच्या rearview mirror वर लावायचे. त्या सुवासात माझी आई जवळ असल्याचा भास होता!

आॅफिसात अशीच एक मुलगी गजरा माळून यायची. ती आली की त्याच ओळखीच्या वासाने मनं एकदम प्रफुल्लीत व्हायचे. तिच्याशी माझी घट्ट मैत्री झाली, गजऱ्यातल्या घट्ट विणेसारखी.

गजरा दिसला की आठवते ती माझी आई, तिचे फुलांसाठीचे वेड, माझं घर, तो वेल, तो गजरेवाला, आणि माझी मैत्रिण… सगळं खूप जिव्हाळ्याचं, खूप मना जवळचं, अगदी मनभावन!

आज अनेक वर्षांनी मनाच्या बंद कुपीतला तो गजऱ्याचा सुवास निसटून, मनात घमघमू लागला. मनाचं आणि आठवणींचं अजबच नातं आहे. मनात आठवणी ओत-प्रोत भरून वाहत असतात आणि मनं त्याच आठवणींत रमत असते…

************

‘ती’ – २६

‘ती’ तशी सामान्य मुलगी. हुषार या पठडीत मोडली जाणारी. माझ्याने वयाने मोठी तरी आमची मैत्री! लग्नाचं वय होण्या आधीच घरच्यांनी वरसंशोधन सुरु केले. काही सकारात्मक घडत नव्हते. कधी समोरुन नकार येई, कधी मुलाचे शिक्षण कमी म्हणून नकार कळवावा लागत होता. असे करत जेव्हा लग्नाचे वय आले तेव्हा ती काहीशी निराशेकडे झुकत चालली होती.

आपण लग्नाळू तेव्हा होतो जेव्हा, आपल्याला स्वत:ला जोडीदाराची गरज भासते, कोणी न सांगता/मागे लागता आपण लग्नासाठी पुढाकार घेतो. मग अगदी प्रत्येकात नाही पण समोर येणाऱ्या, जवळपासच्या व्यक्तीत आपण संभाव्य साथीदार आढळतोय का ते चाचपतो. वय, आवडी-निवडी, स्वभाव, आपल्या जातीतला/ली आहे की नाही हे व असे अनेक criteria ठळक होत जातात. त्यात कोणी बसतंय का ते मनोमन पडताळले जाते.

अशातच ‘ती’ची त्याच्याशी ओळख झाली. तो तिच्याच गावातला, अतिशय हुषार, काहीसा विक्षिप्त म्हणून ओळखला जाणारा. ओळखीचे रुपांतर मैत्रीत झाले. कधी कधी मैत्रीसाठी समान बुद्ध्यांक गरजेचा असतो. थट्टा-मस्करी, रुसवे-फुगवे, रुठना-मनाना सुरु झाले. एकदा त्याने म्हणे त्याच्या चुकीसाठी हिला “I’m sorry!”  असं infinite loop मध्ये म्हणणारा computer program लिहून पाठवला होता. पुढे तो गाव सोडून पुण्यात निघून आला व त्यांचा संपर्क तुटला.

दोघांशी छान संबंध असल्याने मी दोघांच्या संपर्कात होते. तिने माझ्याकडे मन मोकळे केले तेव्हा खरंतर मला जरा धक्का बसला कारण मी दोघांना ओळखत होते व दोघांमधे बरेच वेगवेगळेपण होते. एव्हाना त्याच्याशी माझी चांगली मैत्री जमली होती. पण मैत्रीत काही बंधने पाळावी लागतात. शिवाय त्याने काहीच न सांगितल्यामुळे मी सरळ विषयाला हात घालणे योग्य नव्हते.

तिने मला त्याची भेट घडवून आण अशी विनंती वजा ईच्छा दर्शविली. मी पण मदत करायचे ठरविले. शिवाय माझा सहभाग फक्त भेट करुन देण्या इतकाच असणार होता.

ती अनायसे पुण्यात मुलं बघायला येणार होती. त्यातच एक दुपार तिने राखून ठेवली त्याच्यासाठी. लाॅजवर ती उतरली होती. आई-वडिलांचीही भेटीला संमती होती. ते दोघे काही कामाचे निमित्त काढून (नेमके) दुपारी बाहेर पडले. मी तिच्या खोलीवर गेले. त्याला फोन लावला व तिला भेटायची ईच्छा असल्याचे सांगितले. त्याने भेटण्यास सरळ नकार न देता, काही न पटणारी कारणे देऊन भेट टाळली. तरी आम्ही संध्याकाळ पर्यंत वाट पाहिली. मग ती काय समजायचे ते समजून गेली. मी ही फार काही न बोलता तिथून निघाले.

डोक्यात विचारतक्र चालू होते. ती काही त्याच्या प्रेमात होती असे नाही पण त्याच्यातले काहीतरी (किंवा एखादा पैलू) तिला पटले होते. म्हणून तिला एक प्रयत्न करावासा वाटला. तो तर नामानिराळाच राहिला. तो विषय तिथेच संपला!

पुढे दोघांना अनुरुप जोडीदार मिळाले. ‘ती’च्या मुळे मी यात गोवली गेले. कोणाला मदत होत असले तर काय वाईट या विचाराने मी सरसावले होते. आम्हा तिघांसमोर असा काही पेचप्रसंग त्या दुपारी समोर ठाकला होता, याची आम्हा तिघांशिवाय विशेष कुणाला कल्पना नव्हती!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २५
‘ती’ – २४
‘ती’ – २३
‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – २५

‘ती’ची मुलगी नुकतीच एक वर्षाची झाली. मुलीच्या येण्याने घरातलं वादळ क्षमलं नाही. पण त्या वादळाचा वेग मात्र मंदावल्या सारखा झालाय. त्याची धार बोथट झाली आहे काहीशी. ‘ती’च्या मुलीच्या रुपाने ‘ती’ला जगण्याचे निमित्त मिळाले. नाहीतरी ज्याच्यासाठी ‘ती’ जगत होती, त्याला ‘ती’ची किंमत कुठे होती?

‘ती’ उच्च शिक्षित. मध्यमवर्गीय, सुशिक्षित कुटुंबात जन्मली, वाढली. कॉलेज मध्ये गरिब मुलाच्या प्रेमात पडली. हट्टाने त्याच्याशी लग्न केले. त्याने मात्र पैशालाच सर्वस्व मानले. पैशामागे धावण्यात तो गुंग. त्याच्या मागे धावण्यात हिची फरफट. दोघांतही काही वैद्यकीय दोष नाही पण तरी मुलं झालं नाही. वय निघून जाऊ लागले तसे इतर वैद्यकीय उपायांसाठी तिची तगमग सुरु झाली. त्यातही त्याचा वाटा शून्य. त्याच्या घरी ‘ती’ नकोच होती आधीपासून. त्यात हे कारण म्हणजे ‘आगीत तूप’. मुल दत्तक घेण्याचे ठरले. त्यासाठीचे सोपस्कारही सुरू झाले. त्याच्या आई-वडिलांनी बंड पुकारला की दत्तक मुलं नकोच. तो बिथरला. सगळे जुळत आले असताना अचानक त्याने माघार घेतली. दोघे वेगवेगळीकडे राहू लागले. प्रेम, काळजी, आदर, आस्था त्याच्या गावीच नव्हती. किंबहुना बायकोशी कसे वागायचे हे त्याला माहितच नाही. तशी सुसंकृतपणाची शिकवणच नाही मुळी त्याला घरातून.

मधल्या काळात पुला खालून बरेच पाणी वाहून गेले. ‘ती’ने अखेर एक मुलगी दत्तक घेतली. त्याने वकिलासमोर ‘ना हरकत’ दर्शवत वडिल म्हणून दत्तकपत्रावर सही केली. ‘ती’ने मुलीची सगळी जबाबदारी एकटीच घेणार हे त्याला निक्षून सांगितले. अवघ्या दोन दिवसांचं ते गोंडस बाळ बघून तो कदाचित हलला असावा. ‘ती’ आत्ता ताकही फुंकून पिणार होती. एकत्र राहायला ‘ती’ तयार होती पण आई-वडिलांना सोडून तो राहणार असेल तरच. ‘ती’ ला पुन्हा विषाची परिक्षा नको होती. तो त्यावर अडून बसलेला. पुन्हा त्याच त्याच विळख्यात अडकलेला. अधे मधे मुलीला भेटायला येणारा तो, गेले काही महिने फिरकलाच नाही. ‘ती’ तिच्या मुलीला काहीच कमी पडू देत नाही.

या सगळ्यात ते बाळ छान मोठं होतंय. त्या दोघी मायलेकीचं आता एक वेगळं विश्व आहे. त्या बछडीला बाहेरच्या जगात काय चाललंय याची कल्पना नाही. ती, ‘ती’चं सर्वस्व आहे हे मात्र त्या चिमुकलीला चांगलंच उमगलंय!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २४
‘ती’ – २३
‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – २४

माझा मित्र ‘ती’च्या प्रेमात वगैरे होता. ती त्याच्याच कॉलेज मधली, त्याची ज्युनियर. माझेही स्टडी सेंटर तेच कॉलेज. त्याने कधीतरी ‘ती’ची तोंडदेखली ओळख करुन दिली. मला फक्त तिचं नावं लक्षात होतं.

एके दिवशी अचानक कोणीतरी मुलगी मला भेटायला माझ्या शक्रवारपेठेतल्या रुमवर आली. तिने नाव सांगितले तरीही मी तिला पाहून जरा गोंधळलेच. मग तिने माझ्या मित्राचे नाव घेतले. आणि लगेच लिंक लागली. ‘ती’ त्याची ती होती तर…

ती काही कामासाठी मी राहते तिथे आली होती व तिला काही पैशांची गरज होती. त्याने तिला सांगितले असावे की मी त्याच परिसरात राहते. ती माझा माग काढत माझ्याकडे आली. रक्कम अगदीच शुल्लक नव्हती. पंधरावर्षा पूर्वी तेवढ्या पैशात अर्ध्या महिन्याचे मेसचे जेवता येऊ शकत होते. ‘ती’ने हे पैसे त्याला लगेच द्यायला सांगते असे म्हणून गळ घातली. मीही तयार झाले. नशिबाने तेवढे होते माझ्यापाशी. तिचे धन्यवाद वगैरे स्विकारुन मी पैसे दिले व ते पैसे स्विकारुन ‘ती’ निघून गेली.

ती जाताच माझ्या मैत्रिणीने मला फटकारलेच की विसर आता हे पैसे. तिची बत्ताशी खरी निघेल हे वाटलेच नव्हते तेव्हा. ‘ती’ गेली ती गेलीच. नंतर ती काही मला भेटली नाही. तो भेटला काही वेळा पण कुठेकाही मागमूस नाही. मी सुद्धा स्वत:हून पैसे परत मागितले नाहीत. असतात आपले काही घेणेकरी असा विचार करुन मी त्यांवर पाणी सोडले. माणूस चुकून विसरतो कधीतरी.

मुद्दा तो नाहीच मुळी, ज्यावेळी मी तिला मदत केली त्यावेळी शिक्षण, पुस्तकं, पार्ट-टाईम नोकरी, रुमचे भाडे, मेसचा डब्बा या सगळ्यांत महिन्याचा हिशेब जुळवणे ही कसरतच होती. घरुन पैसे घेणं मी जवळ-जवळ बंद करुन टाकलं होतं. जे करायचं ते स्वत:च्या बळावर हा नारा. त्यात हा भुरदंड (तेव्हा) मोठा होता. ‘ती’ला ते विसरणे फारच सहज, सोईस्कर व सोप्पं होतं. आणि मला…?

पुढे तिचे त्याच्याशी लग्न झाले. दोघांनी भरपूर पगाराच्या नोकऱ्या पटकावल्या. परदेशात राहिले बरीच वर्ष. त्यात आनंदच आहे. मधली काही वर्ष संपर्क तुटला. जुना विषय तर मी केव्हाच विसरले होते पण एक माणूसकी म्हणून ‘ती’ने नुसती आभासी ओळख तरी ठेवावी ना? ते ही नाही… आज एवढा काळ लोटल्यावर मी थोडीच पैसे परत दे म्हणणार आहे?

काही माणसं त्यांच्या विशिष्ट वर्तवणूकीमुळे लक्षात राहतात. ‘ती’ त्यांतलीच एक!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २३
‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – २३

‘ती’ माझी दूरची नातेवाईक. उन्हाळ्यात ती कुटुंबासोबत अमेरिका फिरायला आली होती. आमचे निमंत्रण स्विकारुन ‘ती’ घरी आली. खरंतर ती आमची पहिली आणि (आता म्हणावं लागतंय) शेवटची भेट!

‘ती’ ला दोन मुली. मोठीचे वय १३/१४ असेल तर लहान ८/९ वर्षांची. ‘ती’ चांगल्या हुद्द्यावर नोकरीला होती. सावळी, बेताची उंची, मध्यम बांधा. दर दिवशी न चुकता योगासनं, सुर्यनमस्कार, खाण्या-पिण्यात पथ्य, ‘ती’ आम्हाला सुदृढ राहणे कसे जरुरीचे आहे हे सांगत होती. मस्त जेवण, (तिच्या आवडीची) वोडका, गप्पांबरोबर माहोल छान रंगला होता. दुसऱ्या दिवशी त्यांना नायगाराला निघायचे होते. भरपूर फिरुन, खरेदी करुन, मजेत सुट्टी घालवून ‘ती’ भारतात परतली.

मागच्या महिन्यात एका पहाटे फोन किणकिणला. ‘ती’ची तब्येत अचानक बिघडली, ‘ती’चे काही खरं नाही…ही बातमी! एकदम काही सुचेनासे झाले. मग कळले, दुपारी ‘ती’ गणपती कार्यक्रमात मुलीच्या नाच बघत असताना कोसळली व बेशुद्ध झाली. आधी घरचा डॉक्टर व मग हॉस्पिटलला नेले तोवर मेंदूत रक्तस्त्राव होऊन ‘ती’ची तब्येत गंभीर झाली होती. त्या दिवशी रात्री तिला कृत्रिम श्वासोश्वास देणाऱ्या यंत्रावर ठेवण्यात आले. डॉक्टरांनी ‘ती’ला ‘ब्रेन डेड’ अर्थात ‘मेंदू निकामी मृत’ घोषित केले. वैदकीय दृष्ट्या ‘ती’ गेलेली होती. पण तरी काहीतरी चमत्कार होईल आणि ती डोळे उघडेल म्हणून तिचे घरच्यांनी (खोटी) आशा बाळगून तिचा कृत्रिम श्वासोश्वास सुरु ठेवला होता. तिची केस सांगून भारतभरातील, परदेशात इतर कुठे, काही मदत मिळते का ते शोधण्यात आले पण सगळीकडून नकारच येत होता. फार भीषण परिस्तिथी झाली होती. कृत्रिम श्वासोश्वासामुळे ऊर धडधडत असतो आणि ते पाहून आपले माणूस जिवंत असल्यासारखे वाटते. आणि अशा वेळी मन सत्य स्विकारायला तयार होत नाही.

‘ती’ ला उच्च रक्तदाबाचा त्रास होता, ज्याकडे तिने कानाडोळा केला. शिवाय तिला रक्तवाहिन्यांचा एक विकार होता, ज्यात त्यांच्या भिंती नाजूक होतात. त्यामुळे अती रक्तप्रवाह झाल्यास त्या लगेच फुटतात किंवा वाहिन्यांना कोंब येतात. ‘aneurysm’ असे नाव आहे त्या दोषाचे. हे ती गेल्यानंतर कळले. परंतू हा विकार अनुवंषिक असू शकतो व तिच्या नातेवाईकांची ही चाचणी करावी लागली.

मेंदूतील रक्तस्त्राव इतका झाला की मेंदू व कवटी यातील पूर्ण जागा रक्ताच्या गुठळ्यांनी भरली. ‘ती’चे वाचणे अशक्य झाले. सगळे शरिर नियंत्रित करणारा मेंदूच निकामी झाला. वैदकीय भाषेत याला ‘ब्रेन डेड’ म्हणतात. आणि कानूनी भाषेतही ‘ब्रेन डेड’ म्हणजे ‘डेड’! यापुढे तिला किती काळ कृत्रिम श्वासोश्वासावर ठेवायचे हे हॉस्पिटलने घरच्यांवर सोपविले. ७-८ दिवसात ‘ती’ गेल्याचे कळले.

जो पर्यंत आपल्या माहितीतल्यांशी एखादी गोष्ट होत नाही तोवर आपल्याला त्याचे गांभीर्य कळत नाही. ‘ती’ गेली! आमच्या घरी आम्हा जमलेल्यांनी ती सांगत होती,”मीच तुमच्यात वयाने सगळ्यांत मोठ्ठी आहे पण मीच सर्वांच्यात फिट आहे!”. काटेकोर पथ्य, व्यायाम करणाऱ्या ‘ती’चे शब्द आठवले. तिच्या मुलींसाठी जास्त हळहळायला होते. जाताना ‘ती’, तिच्या मुलींच्या चेहऱ्यावरची ‘हसी-खुशी’ घेऊन गेली…!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २२
‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – २२

तो माझा पहिला बालमित्र. आम्ही एकाच वयाचे, एकाच वर्गात. ‘ती’, त्याची ‘आई’. ‘ती’ माझ्या आईच्या भीशी ग्रूपमधेही होती. एकाच कॉलनीत रहायचो आम्ही. आम्हा मुलांशी तशी ती प्रेमाने वागायची. मला आवडते म्हणून ‘नेसकफे’ची कॉफी तिने केल्याचे अजून आठवते. परक्यांशी नीट वागणारी ‘ती’ आपल्या मुलाशी मात्र असे का बरं वागली असेल?

‘ती’ सरकारी नोकरीत होती. नवरा खाजगी नोकरीत. सोन्या सारखा मुलगा. ‘दृष्ट लागावा असा संसार’ अशी म्हण आहे ना, तशी खरंच दृष्ट लागली बहुतेक… ‘ती’ तिच्याच बरोबर काम करत असणाऱ्या एक पुरुषाच्या नादी लागली. प्रेमात पडली, की नादी लागली, की त्याने तिला नादी लावले? कोणताही वाक्प्रचार वापरा अर्थ एकच! भरल्या संसारात ‘ती’ला हे वेगळेच डोहाळे लागले. ‘ती’ कोण्या आईंची भक्त होती. त्यांच्या सत्संगालाही जायची. तिथेही तो बरोबर असायचा. खरं खोटं देवच जाणो. पण हळूहळू तिचं मनं संसारातून उडायला लागले. तिच्या या वागण्याने ‘ती’ चर्चेचा विषय होऊ लागली.

मनाचे ऐकून, जनाची पर्वा न करता एके दिवशी ‘ती’ने घर सोडले. ‘ती’ व्यभिचारी ठरली. तेव्हा फार काही समजण्याची अक्कल नव्हती, तरी काहीतरी घडले हे कळले होते. सात-आठ वर्षांच्या माझ्या मित्राकडे सगळे ‘बिचारा’ म्हणून बघू लागले. त्याची आई कुठेतरी निघून गेली हे ऐव्हाना मित्रमंडळीत समजले होते. त्याच्या आई बद्दल त्याला एका चकार शब्दानेही विचारायचे नाही असा माझ्या घरुन दंडक होता. तेव्हा बालवयातही तिचा राग आला होता. एकदा तो मित्र चिक्कार आजारी पडला. हॉस्पिटल मधे होता. माझ्या आईनेही डबे पुरविल्याचे आठवते. पण तेव्हाही त्याची आई आली नव्हती. आई म्हणजे मायेचा निर्झर…हक्काची कुशी…प्रेमाची पराकाष्ठा! काय परिणाम झाला असेल त्या निरागस, निष्पापी मुलावर?

मित्राच्या घरी गावाहून आजीला आणले गेले. त्यांनी राहती जागा सोडली व दुसरीकडे राहायला गेले. पण आम्ही एकाच वर्गात, मैत्री होतीच, शिवाय एकाच ठिकाणी शिकवणी. दररोज भेट होत असे. सगळी मुलं एकत्र एकएकाच्या घरी खेळायला जमायचो. त्याची आजी फार लाड करायची त्याचे. आजी त्याला द्यायची ती लोणी-साखरेची वाटी अजून डोळ्यांसमोर येते. त्याच्याकडे ‘टेबल क्रिकेट’ चा खेळ होता. BSA SLR ची सायकल होती. इतरही चिक्कार खेळ होते पण कुठेतरी काहीतरी सलत होते. त्याच्यातही आणि आम्हा मुलांच्या मनातही!

पुढे आठवीत त्याचे कुटुंब(?) डोंबिवलीला निघून गेले. तरी दर वर्षी मे महिन्यात तो व त्याचे वडिल रत्नागिरीला येत असत तेव्हा आमच्याही घरी यायचे. दहावी नंतर विशेष थेट संपर्क राहिला नाही पण कोणा ना कोणा कडून हालहवाल कळायचा. घटस्फोट केव्हाच झाला. याच्या वडिलांनी दुसरा विवाह केल्याचे ही समजले.

‘ती’ ने मुंबईला बदली घेऊन त्या माणसाबरोबर राहत होती. ‘ती’ला संसारात कशाची कमी भासली असावी की तिने नवऱ्यासोबत मुलाचाही विचार केला नाही! व्यभिचार करायला का प्रवृत्त झाली ती? नवऱ्याची काही चूक होती?की मुळातच तिला हवा तसा जोडीदार नवऱ्यात मिळाला नाही? तिने उचललेलं पाऊल योग्य की अयोग्य हे तिलाच ठाऊक पण त्याने ऐहिक दृष्ट्या ‘ती’ तिरस्काराला पात्र ठरली. एक आई म्हणून ‘ती’ चुकलीच अाहे, असेल! पण एक ‘बाई’ म्हणून खरच ती चुकली का हे सांगणे तितकेच कठिण!

काहीही असो ‘ती’ मनावर एक वेगळाच ठसा उमटवून गेली. ‘ती’ ज्या आईंना मानायची, त्यांनी चांगलेच वर्तन करायची शिकवण दिली ना? मग हिने ते नाही आत्मसात केलं? पुढे अनेक वर्ष का कोण जाणे पण माझ्या डोक्यात त्या ‘आईं’ बद्दलही तिडीक गेली होती.

काही काळाने ‘ती’ गेल्याची बातमी आली. बराच पैसा-अडका मुलाच्या नावाने ठेवून ती गेली. मुलाने अग्नी द्यावा व अंतिम कार्य करावे ही ‘ती’ ची शेवटची ईच्छा होती. मुलाने ती पूर्ण केली की झिडकारुन टाकली हे माहित नाही. मुलाने ‘मुलाचे’ कर्तव्य पार पाडायला, ‘ती’ने कुठे ‘आई’ची कर्तव्य पार पाडली होती?

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २१
‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १

‘ती’ – २१

अचानक ‘ती’ चे लग्न ठरल्याचे तिने कळविले. एकदम तडकाफडकी! लग्नकार्यही लगबगीने उरकले. मी तर विना लग्न पत्रिका, आमंत्रण स्विकारुन मंगलकार्यालयात पोहचले होते, मला आठवतंय. नवरा मुलगा दिसायला तिच्यापेक्षा गोरा, देखणा, उजवा, चांगली नोकरी, सुखवस्तू कुटुंब. ‘ती’ तशी सावळी, दिसायला चार-चौघींसारखी.

लग्नानंतर तिच्या आईकडून तिचे सासरचे किस्से कानावर येत होते. सासरी ती अगदी मजेत व आनंदात होती. सासूला सासूरवास ठाऊक नव्हता. दोघी सकाळी मस्त चहा घेत, गप्पा मारत बसायच्या, वगैरे. मलाही खूपच आनंद वाटला. प्रत्येक मुलीला असे सासर हवे असे वाटले.

हळूहळू ती संसारात रमली. एकाच शहरात राहून भेटी-गाठी कठिण झाल्या. पाच-एक वर्षां अलिकडची गोष्ट असावी. मी लक्ष्मी रस्त्यावर एका दुकानात शिरले आणि अचानक ‘ती’ दिसली. बरोबर नवराही होता. मी बोलायला गेले. ती ही बोलली – अलिप्तपणे, तुटक व मोजकंच! जणू मैत्री नसून आमची फक्त तोंडदेखली ओळख होती. काम झाले तशी, न थांबता दोघे नजरेआड गेलेही.

‘ती’शी छान मैत्री होती. पण ‘ती’ ने स्वत:च काही संपर्क ठेवला नाही. जणू ‘ती’ला टाळायचे आहे. मला की कोणाला? की एखादे कुणी नको ‘त्या’ विषयाला उगाच हात घालू नये म्हणून मुद्दाम…

‘ती’च्या लग्नाला नक्कीच दहा वर्ष झाली असावीत. अजून मुल-बाळ नाही. यामुळेच तर नसेल ना..? या बेरक्या समाजाने बोलचे असेल का तिला या टोकदार, धारेच्या सावालाने? इतके की ‘ती’ ने स्वत:च्याच कोषात स्वत:ला लपवून घेतले. दूर-दूर केले ‘ती’ने जाणून-उमगून, आपल्याला इतरांपासून…

की अजून काही असेल? घाईत झालेले लग्न फसवून तर केले गेले नसेल? एखादे व्यंग लपवायला? आणि ‘ती’ पदरी पडले व पावन झाले म्हणत जगतेय आपली. हे आणि असे खंडीभर प्रश्न मनात उभे राहतात ‘ती’चा विचार केला की.

मागे म्हणाले तसे – मुलं होणं, न होणं, मुलं होऊ देणं, न देणं हा ज्याचा-त्याचा प्रश्न आहे व आपण त्यात फार स्वारस्य घेणं मला पटत नाही. सहज म्हणून जाणून घ्यायलाही विचारते कोणीही – मुलं आहेत का? कोण आहे? किती? हा स्वाभाविकपणाचा एक भाग झाला. नेहमी हे विचारण्यात हिणविणे वा तुच्छ लेखणे हा हेतू असतो असे नाही. खाजगी असलेतरी ‘खाजगी’ वर्तुळाच्या आत घुसण्याची काहींना (निदान जिवाच्या मैतरांना) बुभा असतेच! आणि ती असावीच लागते…याने झालीच तर मदतच होते.

आज कितीतरी विनापत्य जोडपी नांदतायत आनंदाने. त्यांना प्रयत्न करुनही नाही झाली मुलं. हे वास्तव स्विकारुन, एकमेकांवर तितकेच प्रेम करत, जपत, सुखाने संसार करतात. यातील काहींनी अनाथ मुलांना दत्तक घेऊन आपले आणि त्या निराधार लेकरांचे आयुष्य संपन्न केले. अनेक जोडप्यांना (होणार असलीतरी) मुलं नकोच आहेत. ते आपल्या मतांवर ठाम आहेत. ओळखी-पाळखीतले मुलं असलेले लोकं जेव्हा मुलांच्या त्रासापाई आसवं गाळतात तेव्हा ही लोकं स्वत:ला भाग्यवानच समजत असतील. संसारसुखाला ‘मुलं असणं’ या मोजमापात तोलणंच मुळी चुकीचं आहे. मागासलेला समाज कधी कात टाकणार देव जाणे? बरं हा कलंक अजूनही लागतो फक्त बायकांचाच माथी. पुरुषांच्या पौषार्थाला कुठेही कणभर सुद्धा धक्का लावला जात नाही. मी काही वादात शिरत नाही किंवा पुरषांच्या विरोधात नाही. पण निदान आपल्या देशात पुरुषप्रधान संस्कृती(?) प्रचलीत आहे. हे सुधारण्याची नितांत गरज आहे. प्रेम, आदर एकीकडे आणि शारिरीक व्यंग दुसरीकडे. माझ्या ओळखीत एक-दोघी आहेत ज्यांना चक्क फसवून विवाह करण्यात आला. एकीने घटस्फोट घेऊन सासरकडच्यांना अद्दल शिकवली. दुसरे लग्न करुन सुखी झाली. दुसरी दोष नसला तरी रोष ओढवून घेत जगतेय.

वाटल्याने सुख वाढते आणि संकटं, दुःख कमी होते. आणि म्हणूनच माझ्या या मैत्रिणीला सांगावेसे वाटते की तू ही अढी, हा न्यूनगंड मनातून काढून टाक व बोलती हो. हे यातले अगदीच काहीही असले/नसले तरी “मी खूप सुखात आहे!” एवढेच सांग…!

************

‘ती’ शृंखला –

‘ती’ – २०
‘ती’ – १९
‘ती’ – १८
‘ती’ – १७
‘ती’ – १६
‘ती’ – १५
‘ती’ – १४
‘ती’ – १३
‘ती’ – १२
‘ती’ – ११
‘ती’ – १०
‘ती’ – ९
‘ती’ – ८
‘ती’ – ७
‘ती’ – ६
‘ती’ – ५
‘ती’ – ४
‘ती’ – ३
‘ती’ – २
‘ती’ – १